Jak nie dziedziczyć długów?

"Nieznajomość prawa szkodzi". To przysłowie sprawdza się w szczególnie bolesny sposób w przypadku, gdy spadkobiercy muszą spłacić długi swoich bliskich zmarłych. A przecież można temu zapobiec.

Spadkiem nazywamy prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, które przechodzą na spadkobierców z datą jego śmierci. Do spadku wchodzą nie tylko prawa (np. własność nieruchomości i rzeczy ruchomych, oszczędności zgromadzone na rachunkach bankowych), ale i obowiązki - długi (np. niespłacone pożyczki, kredyty).

Jak nie dziedziczyć długów? Masz dwie możliwości:

1. Odrzucić spadek - nie odziedziczysz ani długów, ani majątku. Z tej opcji warto skorzystać, gdy ma się pewność, że zmarły pozostawił wyłącznie długi lub jeśli przewyższają one znacznie wartość pozostawionego majątku. Pamiętaj, odrzucony spadek przechodzi na dzieci i wnuki, które też muszą odrzucić spadek. Odrzucony spadek może także przejść na rodzeństwo i rodziców zmarłego.

Np. zmarły pozostawił biżuterię o wartości 3 tys. zł, natomiast posiadał kredyt na samochód i do spłacenia pozostało mu 30 tys. zł. Odrzucając spadek klient nie dziedziczy co prawda biżuterii, ale nie będzie musiał spłacać kredytu.

2. Przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, czyli z ewentualnymi długami spadkodawcy - składając takie oświadczenie ponosisz odpowiedzialność za długi po zmarłym tylko do wysokości odziedziczonego majątku. Pamiętaj, dzieci oraz osoby ubezwłasnowolnione przyjmują spadek z dobrodziejstwem inwentarza (jeśli nie zostanie złożone żadne inne oświadczenie).

Np. jedynym majątkiem po zmarłym są oszczędności na rachunkach bankowych w wysokości 15 tys. zł oraz dług wobec Urzędu Skarbowego w wysokości 25 tys. zł. Przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza klient będzie zobowiązany spłacić dług do wysokości majątku, tj. 15 tys.

Aby odrzucić spadek (lub przyjąć go z dobrodziejstwem inwentarza) w ciągu 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o tzw. tytule powołania (zazwyczaj chwila śmierci spadkodawcy) musisz złożyć oświadczenie (o odrzuceniu spadku lub przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza) u notariusza lub przed sądem.

Uwaga! W ciągu 6 miesięcy musi się odbyć posiedzenie sądu, na którym zostanie przyjęte oświadczenie (nie liczy się data złożenia oświadczenia na piśmie) - jeśli zatem istnieje ryzyko, że rozprawa nie odbędzie się w ciągu 6 miesięcy od śmierci spadkodawcy, to lepiej jest złożyć oświadczenie przed notariuszem.

W przypadku małoletnich dzieci rodzic może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku w imieniu dzieci (wymagana zgoda sądu rodzinnego).

U notariusza opłata za złożenie oświadczenia wynosi max. 50 zł (+VAT), w sądzie 50 zł.

Możesz oczywiście złożyć oświadczenie o prostym przyjęciu spadku, wtedy przejmujesz wszelkie prawa i obowiązki wchodzące w skład spadku. Jeżeli długi spadkodawcy wynoszą więcej niż pozostawiony majątek, to będziesz musiał pokryć różnicę z własnego majątku.

Jeżeli w ciągu 6 miesięcy nie złożysz żadnego oświadczenia, będzie to równoznaczne z przyjęciem spadku wprost.

Jeżeli jest kilku spadkobierców, do momentu działu spadku są oni odpowiedzialni za długi solidarnie. Jeśli spadek został przyjęty z długami, wierzyciel (np. bank, Urząd Skarbowy) może wszcząć postępowanie przeciwko wszystkim spadkobiercom, kilku z nich lub jednemu wybranemu, temu który ma majątek/stałą pracę, co daje większe szanse na ściągnięcie długu. Oczywiście potem spadkobiercy mogą dochodzić względem siebie odpowiednich roszczeń.

Po dziale spadku za długi spadkodawcy spadkobiercy odpowiadają w częściach stosownych do udziałów (oraz całym swoim majątkiem). Jeśli któryś spadkobierca wcześniej spłacił dług więcej niż wynosi jego udział, może domagać się zwrotu nadpłaconej kwoty od pozostałych spadkobierców.

Przywrócenie terminu

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby lub spadkobierca pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie 6 miesięcy, może uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Podstawą złożenia takiego wniosku jest groźba lub błąd co do osoby spadkodawcy, co do tytułu powołania lub co do przedmiotu spadku. Innymi słowy: we wniosku należy podnieść i następnie udowodnić, że np. nie wiedziało się o długach spadkowych gdyż zostało się wprowadzonym w błąd przez pozostałych spadkobierców.

Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Uwaga: przywrócenie terminu to jest wyjątkowa instytucja, nie można się tłumaczyć nieznajomością prawa. Należy udowodnić, iż rzeczywiście działało się (lub nie) pod wpływem groźby lub błędu.

Przykład: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r. (sygn. IV CK 799/04).

Streszczenie sprawy:

Spadkobiercy zwrócili się do sądu o zatwierdzenie uchylenia się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku. Po śmierci spadkodawcy żaden ze spadkobierców nie złożył oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Po upływie 6 miesięcznego terminu na złożenie oświadczenia do spadkobierców zwrócił się PZU z wezwaniem do zapłaty zaległości, których nie spłacił za życia spadkodawca. O istnieniu długu spadkobiercy wcześniej nie wiedzieli. Powołując się na błąd co do przedmiotu spadku, pod wpływem którego zaniechali złożenia oświadczeń o odrzuceniu spadku, spadkobiercy zwrócili się do sądu o przywrócenie terminu - zatwierdzenie oświadczeń o odrzuceniu spadku.

Sąd ocenił, że błąd co do przedmiotu spadku (istnienia długu spadkowego) był błędem istotnym co do treści czynności prawnej, jednak stwierdził, że brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobierców. Spadkobiercy nie wykazali bowiem, by czynili jakieś starania mające na celu ustalenie jaki rzeczywisty majątek pozostawił spadkodawca.