Odleżyny - zapobieganie i leczenie

Odleżyny najczęściej występują u osób narażonych na długotrwałe leżenie w jednej pozycji. W jaki sposób uniknąć odleżyn? Czy trudne dźwiganie podopiecznego co dwie godziny w ciągu nocy naprawdę jest konieczne? W jaki sposób rozpoznać początki odleżyn i co zrobić, gdy się już pojawią?

Odleżyny mogą powstać błyskawicznie, nawet w ciągu jednej nocy. Powstają poprzez nacisk ciężaru ciała na miękkie tkanki i ich docisk do podłoża – na przykład łóżka czy sprzętu medycznego. Wskutek tego zatrzymywane jest w tych miejscach mikrokrążenie i tkanka zaczyna umierać. Aby uniknąć nieporozumień, warto wiedzieć, że w Polsce i w Niemczech różnie definiuje się stopnie odleżyn – według nomenklatury polskiej, gdy jest zaczerwienione miejsce na ciele chorego i po ucisku palcem blednie, jest to I stopień, a gdy zaczerwienienie nie blednie, to II stopień. W Niemczech uczy się, że o odleżynie w ogóle możemy mówić, gdy zaczerwienienie po ucisku palcem nie blednie i jest to wtedy I stopień odleżyny.

Rozwojowi odleżyn sprzyja zarówno zbyt sucha skóra chorego, niedostatecznie pielęgnowana, jak i wilgoć – następuje wtedy maceracja naskórka. Maceracja, czyli rozmoczenie, jest procesem uszkodzenia wierzchnich warstw skóry przez szkodliwe działanie przez dłuższy czas środowiska wodnego. U Podopiecznych z pampersem bardzo często występuje pod wpływem nagromadzonego moczu lub kału.

Ogólny stan podopiecznego oraz jego inne choroby także mają wpływ na szybkość powstawania odleżyn. Osoby niedożywione bądź niedostatecznie nawodnione są bardziej narażone na powstanie i rozwój odleżyn. Taki sam wpływ mają niektóre choroby - miażdżyca, cukrzyca, udar mózgu, niewydolność krążenia.

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, łatwo wywnioskować, jakie partie ciała są szczególnie narażone na powstawanie odleżyn – okolice kości krzyżowej, pośladki – w okolicy końca kości udowej, pięty, kostki, biodra.

Co zrobić, aby zapobiec odleżynom?

Przede wszystkim należy często zmieniać pozycję chorego. Często mówi się o zmianie raz na przynajmniej 2 godziny. Tak naprawdę nie jest możliwe określenie jednego cudownego przedziału czasu, który gwarantuje, że odleżyna nie powstanie. Najlepszym wyjściem jest indywidualne podejście do podopiecznego i obserwowanie kondycji skóry chorego. W profilaktyce odleżyn należy dokładnie oglądać ciało podopiecznego, nacierać odpowiednimi kremami, które dbają o jego skórę, jak na przykład krem z nagietka bądź specjalne kremy przeznaczone do profilaktyki przeciwodleżynowej oraz oklepywać plecy i miejsca narażone na powstanie odleżyn. Z uwagi na to, że kondycja skóry ma bardzo duży wpływ na powstanie odleżyn, należy dobrać odpowiedni preparat, masować podopiecznego oraz przede wszystkim dbać o jego higienę, by nie doszło do maceracji naskórka. Skóra powinna być czysta oraz dokładnie osuszona po umyciu.

Dźwiganie podopiecznego jest trudne dla Opiekunki, gdy jest sama i nie ma jej kto pomóc przy zmianie pozycji chorego, jednakże są na to sposoby. Można postarać się o śliski podkład, np. podgumowany i przesuwać na nim podopiecznego. Ważne jest, aby trzymać obie nogi podopiecznego razem – zabezpieczają się one wtedy wzajemnie przed złamaniem. Warto pamiętać, że można poprosić pielęgniarkę środowiskową o instruktaż, nie powinna odmówić pomocy, a może pokazać kilka ciekawych szczegółów. Częsta zmiana pozycji nie jest jednak tożsama z dźwiganiem podopiecznego za każdym razem! Początkowo warto go położyć na boku, układając pod jego plecami poduszki. Ważne jest jednak, by nie kłaść chorego pod kątem 90 stopni – najlepszy kąt pochylenia ciała to około 30 stopni. Następnym razem wyjmujemy jedynie poduszki i chory leży na plecach, a jeszcze kolejnym układamy go na boku po drugiej stronie wspomagając się poduszkami i znów kolejnym razem mamy jedynie do wyjęcia poduszki.

Warto chorego położyć tak, by miejsca narażone na odleżyny nie leżały bezpośrednio na materacu, a zostały uniesione. Między nogi podopiecznego można włożyć poduszkę albo kółko z granulkami styropianowymi, które  można kupić w sklepach ze sprzętem rehabilitacyjnym i artykułami medycznymi lub wykonać samemu wypełniając siemieniem lnianym. Okolice kostek i łokci można zabezpieczać mniejszymi poduszeczkami – tak, by pozostały uniesione. Ciekawym pomysłem jest użycie dmuchanego koła ratunkowego dla dzieci, które wkłada się pod pupę podopiecznego, by pośladki pozostały uniesione. Ważne, by dać je pod prześcieradło, pieluchę tetrową lub owinąć bandażem bądź innym materiałem. Należy zwrócić wtedy jednak uwagę na okolice kości ogonowej, aby w tym miejscu nie zaczęła pojawiać się odleżyna.

Na rynku dostępne są materace przeciwodleżynowe. Jeśli podopieczny narażony na powstawanie odleżyn nie ma materaca tego typu, koniecznie porozmawiaj z jego rodziną o konieczności jego zakupu. Istnieje kilka typów materaców przeciwodleżynowych. Najpopularniejsze są Weichlagerungsmatratze oraz Wechseldruckmatratze. Weichlagerungsmatratze jest miękkim materacem wykonanym ze specjalnej gąbki, która jest delikatniejszym podłożem dla ciała chorego. Tak czy inaczej należy podkładać odpowiednie poduszki oraz obracać chorego. Można zauważyć wtedy, że nie jest konieczne aż tak częste zmienianie pozycji w nocy, jak w przypadku zwykłego łóżka. Wechseldruckmatratze to materac pneumatyczny, czyli wewnątrz materaca znajduje się powietrze. To rozwiązanie umożliwia dostosowanie się materaca do osoby chorej w dowolnej pozycji. Ten rodzaj jest przeznaczony dla osób całkowicie leżących, niewspółpracujących z opiekunką, które nie pomogą w zmianie pozycji. Istnieją także materace wodne i łóżka przepływowo-powietrzne, które są bardzo skuteczne, ale niestety także drogie i trudniej dostępne.

Ważną częścią profilaktyki jest również wykonywanie ruchów biernych kończynami podopiecznego. Należy zachować delikatność. Wspomaga się wtedy krążenie i zapobiega powstawaniu przykurczów. Trzeba także zwrócić uwagę na to, by pościel oraz bielizna osobista podopiecznego były gładkie, niepomarszczone, ponieważ każde załamanie może być powodem do zwiększonego niszczenia skóry, powstania zaczerwienienia czy  pęcherzy.

Zarówno w profilaktyce przeciw odleżynom, jak i podczas leczenia odleżyn, ważna jest pełnowartościowa, kaloryczna dieta, a najistotniejsza jest duża podaż białka oraz witamin A, E, C. Podopieczny powinien spożywać 5-6 posiłków w ciągu doby. Warto pamiętać, że słodycze hamują apetyt i nie zapewniają podaży składników odżywczych. Dobre źródła białka to mięso, nabiał, jaja, a także rośliny strączkowe i kasze. Witamina A znajduje się w marchwi, serach, jajach, brokułach i papryce, witamina E w olejach roślinnych, orzechach, roślinach zielonych takich jak brokuł czy szpinak. Najlepszym źródłem witaminy C są nie tylko cytrusy, ale też papryka, jarmuż, brukselka, brokuł, pomidor oraz inne owoce, takie jak kiwi, truskawki czy porzeczki. Należy pamiętać także o częstym nawadnianiu chorego.

W przypadku pojawienia się odleżyn pierwszego stopnia, należy zadbać także o odsłonięcie skóry, pozostawienie jej wolnej od ucisku i suchej. Dobry jest wtedy delikatny masaż, który pobudzi krążenie. Istnieje również wiele maści lub kremów dedykowanych temu stanowi. Gdy zaczyna pojawiać się rana, płytkie owrzodzenie, bardzo dobrym pomysłem jest założenie opatrunków hydrokoloidowych, które dodatkowo zabezpieczają miejsce przed dotykiem czy otarciami. Gdy odleżyny są w zaawansowanym stadium, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem bądź chirurgiem, który zbada podopiecznego i zaleci właściwe leczenie lub operację mającą na celu usunięcie martwiczych tkanek. Należy wiedzieć, że jest to konieczne nawet, gdy nie ma otwartej rany, ale pojawił się czarny kolor pod skórą – może to oznaczać obumarcie tkanek.

Autor: Eurocare, www.eurocare.com.pl