Anna Maria

Adamos1 również życzę ci wszystkiego najlepszego. A nam opiekunkom samych dobrych ofert pracy. P.S. Cohena uwielbiam, ale chyba sprezentuję Ci nowy mikrofon. Dlaczego tak kiepsko słychać? Śpiewający opiekun to tylko tutaj ;)

Szkoda, że mnie nie było na żywo bo sama market lubię. Nie wiem dlaczego ale takie sytuacje zawsze kiedy je oglądam powodują u mnie dreszcze. Wesołych świąt!

Te odparzenia to na palcach od pisania na klawiaturze szeptów? :) http://opiekunkaradzi.pl/zyczenia-vt12506.htm To się sudocrem ucieszy a raczej sparzy :)

Witam. Na ostatnich bo dawna już nie muszę :)) świętach spędzonych w de dostałam 500 € ale to było 2 tygodnie przed zjazdem i rodzina chciała żebym na pewno wróciła. Nie wiedzieli że do nich wróciłabym bez żadnych pieniędzy bo to byli kochani ludzie.

Witajcie. Niestety moje doświadczenia są własnie takie jak w tych reklamach. Kojarzymy się z cwaniactwem, wojną i biedą. Mam nadzieję, że wszystkie pracujemy na zmianę tego wizerunku :)

Witam! Połowicznie. Posiadanie doświadczenia to nie tylko sprawdzian dojrzałości i predyspozycji ale także wprawy np. w transferze (przenoszenie podopiecznych) czy np. umiejętnej zmiany pieluchy. Wiele zależy od przypadku na pierwszy raz. Tak mikuska napisała wyżej powinnaś wziąć na początek łatwą ofertę i budować swoje doświadczenie. A.M.

Czy to ty Adamosie śpiewasz? Widziałam ostatni post. To się nazywa fajny podopieczny :). Pozdrawiam

Jakie mogą być uciążliwe zachowania się chorego z chorobą Alzheimera? Niektóre zachowania chorego mogą być dla opiekuna uciążliwe i męczące, a czasem wręcz trudne do zniesienia. Zachowania te często robią wrażenie działań złośliwych i celowych, ale nie są one ani zamierzone, ani skierowane przeciwko nam - wywołuje je choroba. Chorzy swymi zachowaniami mogą starać się nam coś przekazać, zwrócić na siebie uwagę, by uzyskać naszą pomoc. Należy więc bacznie obserwować chorego, by poznać jego reakcje i zachowania w określonych sytuacjach i bronić go przed ewentualnym niebezpieczeństwem. W początkowym etapie choroby pojawia się u wielu chorych podejrzliwość. Mają oni poczucie, że ktoś chce im zrobić krzywdę, chce ich okraść, zamykają szafy czy pokoje na klucz, często chowają go. Chowają też różne rzeczy. Kobiety godzinami noszą kurczowo przyciśnięte do piersi torebki lub chowają je w najdziwniejszych miejscach. Chorzy okazują swym bliskim podejrzliwość, mówiąc np., że mu coś ukradli, i jest to dla opiekunów bardzo przykre. Szczególnie denerwuje to osoby nie związane uczuciowo z chorymi (np. wynajęte pielęgniarki). Warto uprzedzić o tym osoby opiekujące się naszym bliskim i dać do przeczytania niniejsze teksty. Chory przeważnie chowa rzeczy drobne - klucze od mieszkania czy szaf, okulary, portfel, ale czasem możemy znaleźć but w lodówce czy parasol pod poduszką. Nie należy wtedy na chorego krzyczeć ani śmiać się, ale wykazać duże zrozumienie i cierpliwość. Trzeba spokojnym i rzeczowym tonem tłumaczyć choremu, że nikt nie chce go skrzywdzić i zapewniać, że rozumie się jego kłopoty. Najlepiej jest też odwrócić jego uwagę i zająć go czymś innym. Wszystkie ważne rzeczy (rachunki, klucze, itp.) powinny być przechowywane w miejscach niedostępnych dla chorego. Mieszkanie trzeba uporządkować w taki sposób, by było łatwo znajdować pochowane rzeczy. Należy usunąć stojące na wierzchu pudełka, wazony, pozamykać szafki, szafy i spiżarnie. Zawsze warto sprawdzić zawartość kosza do śmieci, zanim się je wyrzuci. Uciążliwym zjawiskiem w początkowym okresie choroby jest nierozróżnianie przez chorego banknotów i nieradzenie sobie z pieniędzmi. Często też chory pieniądze gubi lub chowa. Zdarza się, że podrze banknot o dużej wartości, nie zdając sobie sprawy z tego, co robi. W późniejszym etapie choroby w ogóle nie będzie rozumial, do czego służą i może wyrzucić pieniądze do śmieci czy przez okno. Po rozpoznaniu choroby najlepiej od razu załatwić możliwość przejmowania dochodów chorego przez jego najbliższego opiekuna. Wiąże się to z odpowiednimi krokami prawnymi. Należy też płacić samemu wszystkie rachunki chorego i robić zakupy. Jeśli nasz bliski jest jeszcze świadomy roli pieniędzy i irytuje się, gdy mu je zabieramy, dobrze jest zostawić mu portfel i trochę drobnych, by miał poczucie, że dysponuje swymi pieniędzmi. Warto też poinformować pracowników okolicznych sklepów o chorobie naszego bliskiego i poprosić ich o ewentualną pomoc. W dalszych etapach choroby chory ma coraz większe trudności z prawidłowym nocnym odpoczynkiem. Nie jest w stanie przespać całej nocy, wstaje i chodzi. Jest to bardzo męczące dla opiekuna, gdyż sam nie może spać, musi zająć się chorym i dopilnować, by nie zrobił sobie krzywdy, a nocy takich może być wiele. Jeśli chory wstanie, trzeba łagodnie powiedzieć mu, że jest noc i zaprowadzić do łóżka, ewentualnie pozwolić mu pospacerować pod naszym nadzorem. Dobrze jest zostawić w sypialni, jak również w łazience, zapaloną lampkę. Można zaprowadzić chorego do toalety. Da to większą szansę, że dłużej pośpi rano. Aby ograniczyć nieprzespane noce, w ciągu dnia trzeba zapewnić choremu dużą aktywność. Wtedy wieczorem będzie bardziej zmęczony. Codzienny długi spacer i inne zajęcia ruchowe mogą tu pomóc. Nie trzeba też pozwalać na długie drzemki w ciągu dnia. Chory nie powinien pić mocnej kawy, herbaty czy kakao, szczególnie przed snem, gdyż zawierają one kofeinę. Warto również porozumieć się z lekarzem, by przepisał jakieś leki na bezsenność, ewentualnie zmienił te wywołujące uczucie senności w ciągu dnia. Bardzo niebezpiecznym zjawiskiem związanym z wędrowaniem jest samodzielne wyjście chorego z domu. Czasem chorzy chcą odwiedzić kogoś, kto już nie żyje, czasem słyszą jakieś głosy wołające ich, a czasem mówią, że chcieli iść na spacer. Raz takie wyjście może być spowodowane strachem, a raz - potrzebą ruchu. Większość chorych przynajmniej raz opuściła swój dom i nie potrafiła wrócić, zgubiła się. Jest to przykre przeżycie dla opiekuna, jak również dla chorego. Grozi ono niebezpiecznym wypadkiem. Zaginięcie chorego powoduje ogromny stres i poczucie winy u opiekuna, który go nie dopilnował. Można uprzedzić sąsiadów i pracowników pobliskich sklepów, że nasz bliski może wyjść z domu i poprosić, żeby, jeśli go zauważą, zaprosili, by wszedł do nich, i aby Cię zawiadomili. Dobrze jest też, by chory miał przy sobie informację z nazwiskiem, adresem i numerem telefonu opiekuna oraz z informacją, że cierpi na zaburzenia pamięci. Takie informacje o stanie chorego można przypiąć (lub przyszyć) do ubrania chorego w niedostępnym dla niego miejscu. Na wypadek zaginięcia chorego należy mieć przygotowany dokładny jego rysopis i aktualne zdjęcie. Dobrze byłoby też powiadomić policję o chorym, by w razie jego odnalezienia mogli go odprowadzić. Być może w przyszłości będzie funkcjonował centralny rejestr chorych. Należy również pamiętać o maksymalnym zabezpieczeniu mieszkania, drzwi i okien przed samodzielnym wyjściem chorego. Wprost trudno uwierzyć, że chorzy, o zaburzonych przecież możliwościach, potrafią otworzyć skomplikowane nawet zamki i wyjść w dzień czy w nocy z domu. Chorzy często też powtarzają pewne czynności i słowa, chodzą krok w krok za opiekunem, nie dając mu chwili spokoju, ciągle zadają to samo pytanie albo robią to same gesty. Te same pytania, zadawane przez chorego dziesiątki razy, są też bardzo męczące. Nasz bliski nie pamięta po prostu, że je już zadawał lub nie pamięta odpowiedzi. Trzeba więc cierpliwie odpowiadać. Można też próbować zająć uwagę chorego czymś innym. Chory często wykonuje dziesiątki razy tę samą czynność. Jeśli nie jest to dla niego niebezpieczne, możemy na to pozwolić. Może mu to sprawia przyjemność. Dużą cierpliwość trzeba wykazać, gdy chory zalewa nas potokiem wymowy, a szczególnie, gdy półgłosem powtarza w kółko kilka zdań czy wyrazów. Grzeczne prośby o ciszę nic nie dają. Chory robi to bezwiednie i po chwili przerwy zaczyna znowu. Wtedy najlepiej próbować nie słyszeć albo wyjść z pokoju. Chory jest ogromnie przywiązany do swojego opiekuna, gdyż daje mu on poczucie bezpieczeństwa. Często czeka na niego godzinami przy oknie lub drzwiach i gdy jego bliski przyjdzie, bardzo się cieszy. Jest to dla opiekuna bardzo miłe, ale często czuje się on jednak osaczony, gdy chory nieustannie jest koło niego i nie odstępuje go ani na krok. W takich sytuacjach znowu najlepiej jest starać się znaleźć choremu jakieś zajęcie, czymś go zainteresować, a najlepiej poprosić kogoś (pielęgniarka, znajomy), by jakiś czas pobył z chorym.

Jak wypełnić czas choremu? Nasz bliski, mimo postępu choroby, przez długi czas może uczestniczyć w różnego rodzaju zajęciach. Chory może być jeszcze bardzo samodzielny i wykonywać wiele czynności. Mogą one być związane z zapewnieniem choremu przyjemności lub z naturalną potrzebą bycia pomocnym i potrzebnym w domu. Dostarczają one też choremu możliwości ruchu. Szczególnie należy umożliwiać chorym robienie tego, co dawniej lubili. Jak długo to będzie możliwe, dobrze jest choremu proponować wykonywanie różnorodnych obowiązków domowych, np. sprzątanie (początkowo elektroluksem, potem szczotką, a później tylko wycieranie kurzu). Nasz bliski może pomagać w pracach ogrodowych (np. grabienie, zbieranie jabłek czy gałęzi) lub w kuchni przy przygotowywaniu posiłków. Może (oczywiście pod naszym nadzorem) obierać kartofle, smarować kanapki czy zmywać naczynia. Niektórzy chorzy lubią np. składać ręczniki czy ściereczki. Bardzo ważne dla zdrowia chorego jest utrzymywanie go w ciągłym ruchu (na ile ewentualne inne schorzenia na to pozwalają). Może to być prosta, nie forsowna gimnastyka, spacery po mieszkaniu, a przede wszystkim spacery na świeżym powietrzu, które i dostarczają zajęcia i są źródłem podtrzymywania zdrowia. Chory pobudzony - po długim spacerze będzie bardziej zmęczony i spokojniejszy, będzie też lepiej spał, co umożliwi opiekunowi chwilę odpoczynku. Jeśli jest to tylko możliwe i chory to lubi, dobrze jest zapewnić mu również wyjazdy na tzw. łono przyrody poza miasto, a także dalsze wycieczki i wyjazdy wakacyjne. Należy jednak pamiętać, że są chorzy, którzy najlepiej czują się w znanym im środowisku, a wszelkie zmiany mogą wywołać niepożądane skutki, takie jak np. lęk frustracja, a nawet agresja. Warto więc najpierw sprawdzić ich reakcję wychodząc do pobliskiego parku czy do znajomych. Prowadzenie życia towarzyskiego, wizyty u znajomych czy sąsiadów, uczestniczenie w uroczystościach rodzinnych, zapraszanie gości do siebie - wszystko to może być źródłem radości dla chorego. Należy jednak prosić rozmówców o takt i delikatność w kontaktach z Twoim podopiecznym, a także cierpliwość i wyrozumiałość dla jego dziwnych, a często "niegrzecznych" zachowań czy reakcji. Na ogół chorzy lubią spotykać się z ludźmi, szczególnie znajomymi. Są wtedy uśmiechnięci i ożywieni. Witają wszystkich bardzo serdecznie (nawet jeśli kogoś znają mało albo wcale). Starają się uczestniczyć w rozmowie albo przynajmniej przysłuchują się. Wraz z rozwojem choroby ich zainteresowanie rozmową słabnie, gdyż nie rozumieją już sensu wypowiadanych słów. Spotkanie towarzyskie może jednak być również dla naszego chorego źródłem stresu i lęku. Wielu chorym sprawia dużą przyjemność słuchanie radia i oglądanie telewizji. Dotyczy to zwłaszcza osób będących w początkowych fazach choroby. Najdłużej chorzy na chorobę Alzheimera zachowują wrażliwość na muzykę. Muzyka często działa na nich kojąco, a nawet uspokaja agresję. Każdy człowiek, również chory, ma swoje ulubione melodie, których słucha z przyjemnością. Starsze osoby szczególnie lubią przedwojenne piosenki z kabaretów, popularne tanga, piosenki Ordonki czy Fogga, inni lubią na przykład marsze wojskowe lub muzykę poważną. Warto kupić lub pożyczyć magnetofon i kilka kaset lub adapter i płyty, by móc raz czy parę razy dziennie sprawić choremu radość. Muzykoterapia znana jest już od dawna i może uczynić wiele dobrego. Można też z naszym podopiecznym śpiewać jego ulubione piosenki. Chorych w początkowym okresie choroby warto też zabierać do kina, teatru czy na koncerty. Osobom wierzącym należy zapewnić możliwość odbywania praktyk religijnych. Można choremu pomóc w mówieniu pacierza, czytać mu Biblię czy inne wydawnictwa, chodzić z nim regularnie do kościoła. W kolejnych fazach choroby nie będzie to już możliwe, gdyż chory będzie przeszkadzał innym swą ruchliwością, niepokojem czy głośnym mówieniem. Można też modlić się z nim w domu czy słuchać mszy nadawanej przez radio. Powinno się też zapewnić choremu, o ile wyrazi życzenie, wizytę księdza w domu. Bardzo ważne jest jak najczęstsze wspominanie z chorym przeszłości. ćwiczy to pamięć Twojego bliskiego i sprawia mu przyjemność. Można z nim oglądać albumy ze zdjęciami z czasów młodości, ze wspólnych wakacji i wydarzeń w domu. Pokazując zdjęcia jego osoby, pomaga się choremu w zachowaniu własnej tożsamości. Zdjęcia dzieci, wnuków, innych bliskich i osób, które otaczają chorego, mogą pomóc w zapamiętaniu ich twarzy. Należy pokazywać je często choremu, wymawiając spokojnie i powoli imiona i nazwiska tych osób. Można też podawać różne informacje o nich, co ułatwi choremu ich identyfikację. Pokazując zdjęcia ze wspólnych przeżyć, dobrze jest opowiadać podopiecznemu o tych wydarzeniach. Ważnym sposobem ćwiczenia pamięci chorego, a jednocześnie sprawienia mu przyjemności, jest zapewnienie mu różnych zajęć intelektualnych i manualnych. Chorzy lubią coś gnieść w ręku, można więc dać im chusteczkę, piłeczkę czy kawałki materiałów. Z chorymi bardziej sprawnymi można grać w karty, domino, lepić z plasteliny, układać klocki, rysować itp. Niektórzy chorzy mogą też rozwiązywać proste quizy czy krzyżówki. Może w tych zajęciach pomagać opiekunka czy pielęgniarka opiekująca się chorym. Niektóre z tych zajęć może nasz bliski wykonywać samodzielnie - np. układać pasjansa czy po prostu przekładać karty. Panie mogą robić na drutach czy na szydełku, może im też sprawiać przyjemność zwijanie i rozwijanie kłębka wełny. Wielką przyjemnością może być dla chorego czytanie. Niestety, stosunkowo szybko utraci on zainteresowanie tą formą spędzania czasu, gdyż będzie miał trudności ze zrozumieniem tekstu. Rozrywką może być oglądanie kolorowych czasopism (nawet dla dzieci), a potem - samo przewracanie stron lub słuchanie tekstu czytanego przez opiekuna. Trzeba również pamiętać, że dla chorego wielokrotne powtarzanie tej samej czynności wcale nie musi być nużące. Czasem nawet siedzenie bez ruchu może być dla niego źródłem przyjemności. Rozmawianie z chorym to też zapewnienie mu zajęcia. Trzeba rozmawiać z nim jak najwięcej. Mówiąc do chorego, dobrze przypomnieć mu, jaki jest dzień i godzina, gdzie jest, jacy ludzie go otaczają, jaki ma plan zajęć na dziś, itp. Pomaga mu to w odnajdywaniu się w rzeczywistości. Nie należy jednak Twojemu bliskiemu narzucać sposobu spędzania czasu. Niech jak najdłużej ma możliwość wyboru i niech robi tylko to, co sprawia mu przyjemność i na co pozwala jego stan zdrowia. Zajęcia muszą być dostosowane do jego możliwości i nie mogą wprowadzać w zły nastrój.

Jak ubierać chorego? Opiekunowie często się dziwią, że ich bliski nie potrafi wykonać prostej, wydawałoby się, czynności, np. włożenia butów, skarpetek, bielizny. Nie wiedząc jeszcze, że mamy do czynienia z chorobą Alzheimera, pokrzykujemy, poprawiamy, denerwujemy się. Ale taka sytuacja jest normalna: choremu coraz trudniej przychodzi wykonanie rutynowych czynności. Z czasem trzeba go już ubierać, gdyż sam zupełnie nie może dać sobie z tym rady. Codzienne ubieranie i rozbieranie naszego bliskiego jest męczące. Opiekunowie narzekają na bóle kręgosłupa. Zamiast zginać się wpół, przykucnijmy albo usiądźmy obok chorego. Ułatwimy też sobie zadanie, gdy ubranie będzie proste, wygodne zarówno dla chorego, jak i opiekuna: spódnice czy spodnie na gumki, bez guzików czy suwaków, buty wsuwane, bez sznurowadeł, na płaskim obcasie, swetry czy bluzy bawełniane wkładane przez głowę (z golfem lub "polo"). Dobrze, gdy wszystkie części garderoby są z naturalnych włókien, łatwe do prania, najlepiej takie, których nie trzeba prasować. Powinny być zawsze czyste, estetyczne, przyjemne dla chorego. Wygodne są dresy: łatwo je wkładać, dają też pewność, że chory nie marznie. Gdy nasz bliski wychodzi na spacer, pamiętajmy o czapce, szaliku, rękawiczkach. Najlepiej, gdy te ostatnie są z jednym palcem: łatwiej je choremu założyć. Dla mężczyzn lepiej mieć długi płaszcz niż kurtkę (zwłaszcza, gdy nie zawsze kontroluje potrzeby fizjologiczne). Gdy chory wychodzi na spacer sam, warto pamiętać o wszyciu do płaszcza informacji z telefonem czy adresem. Nigdy bowiem nie wiemy, kiedy przyjdzie taki dzień, gdy nasz chory nie będzie pamiętał, gdzie mieszka czy jak się nazywa. Specjalne naszywki można kupić w Stowarzyszeniu Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera . Inaczej będziemy ubierać chorego, gdy nie będzie mógł się już samodzielnie poruszać, gdy leży w łóżku. Najlepsze są bawełniane podkoszulki z długim rękawem, wkładane przez głowę. Na dół zakładamy pampersy lub wiążemy ceratkę (dla dorosłych) z pieluchą. Chory winien leżeć w bawełnianych skarpetkach. Jeśli może siedzieć w fotelu, pamiętajmy, żeby ubrać go cieplej - dres czy bluza okrywająca plecy, cieplejsze skarpety lub kapcie, na nogi pled. Więcej o pampersach, podkładach i pieluchach przeczytać można w części na temat higieny osobistej.

Jak pomóc przy korzystaniu z toalety przez chorego z chorobą Alzheimera? Niekontrolowanie potrzeb fizjologicznych przez chorego pojawia się mniej więcej w połowie choroby, a czasem później. Na początku, kiedy chory zdaje sobie jeszcze sprawę z tego, co robi, jest to dla niego bardzo krępujące, dlatego też nie należy na chorego krzyczeć ani go ośmieszać. Reagujmy spokojnie i kulturalnie, starając się pomóc. Naszego chorego trzeba ubierać w ubranie, które łatwo zdjąć; drogę do toalety znaczyć odpowiednimi znakami, a w nocy palić tam światło. W ciągu dnia warto prowadzić chorego do toalety co pewien czas. Gdy widzimy, że chory jest niespokojny i próbuje zdejmować ubranie, należy go wówczas tam zaprowadzić. Dobrze jest mieć również nocnik, a dla mężczyzn kaczkę. Dla osoby leżącej niezbędny jest basen. Czasem chory nie potrafi przekazać, że odczuwa potrzebę fizjologiczną. Należy go więc obserwować, by stwierdzić, w jaki sposób sygnalizuje potrzebę i odpowiednio wtedy reagować. Trzeba zaprowadzić go do toalety tuż przed snem, a również można prowadzić go tam w nocy. Radzimy jednak nie zmuszać naszych chorych do wstawania w nocy, jeśli tego nie chcą. Wyrwani ze snu często są półprzytomni, nie rozumieją nas i mogą być agresywni. Lepiej wtedy, jeśli to możliwe, użyć basenu lub zmienić podkład. Materac i pościel należy odpowiednio zabezpieczyć przed zmoczeniem. Po każdym zanieczyszczeniu trzeba naszego bliskiego umyć. Gdy chory traci kontrolę nad wydalaniem, należy stosować odpowiednie podkłady. Można używać jednorazowych pieluch dla niemowląt lub pieluch tetrowych. Dużo droższe, ale wygodniejsze są pampersy dla dorosłych. Obecnie na rynku występuje ogromna różnorodność jednorazowych podkładów dla dorosłych. Na noc wygodniej jest stosować pampersy szerokie (zapinane na biodrach na rzepy), aby uniknąć moczenia pościeli. W dzień - podkłady o różnych kształtach, przytrzymywane bielizną lub specjalnymi guzikami i gumkami (dependy). Używanie podkładów jest bardzo kosztowne, warto więc, jak długo się da, prowadzić chorego do toalety. Niektórzy chorzy zdejmują lub zrywają sobie podkłady. Trzeba więc zawsze mieć pod ręką płaty ligniny, płyny i sprzęt do szybkiego sprzątania. Przydadzą się kadzidełka czy aerozole, by zneutralizować przykre zapachy.

W początkowych stadiach choroby Alzheimera nasi bliscy na ogół samodzielnie dbają o swą higienę. Z czasem tracą tę umiejętność i niezbędna jest czyjaś pomoc. Pamiętajmy, że wygląd zewnętrzny naszego chorego świadczy o nas - o naszym poziomie kultury i zamiłowaniu do czystości i estetyki. Dlatego też należy zawsze starać się, by nasz bliski w każdej sytuacji wyglądał czysto i schludnie. Chory przestaje w pewnym momencie odczuwać potrzebę dbałości o swój wygląd, a wiele osób wręcz nie chce się myć. Bardzo więc ważna jest taktowna i zręczna pomoc bliskiej osoby. Trzeba dbać, by chory miał umyte włosy, odpowiednio ostrzyżone i uczesane. Jeśli umiemy, możemy strzyc chorego sami. Jeśli zaś nie, to warto z naszym bliskim chodzić do fryzjera, a jeżeli to możliwe - wzywać fryzjera do domu. Dobrze byłoby, jak długo to możliwe, nie rezygnować z wcześniejszych przyzwyczajeń chorego, dotyczących dbałości o swój wygląd (typ fryzury, makijaż, paznokcie itp.). Mycie choremu głowy, szczególnie w późniejszym okresie choroby, jest dość trudne i należy wypróbować, jaki sposób będzie dla naszego bliskiego najmniej stresujący. Można więc myć głowę w czasie kąpieli w wannie, ale dobrze jest poprosić drugą osobę o obecność i ewentualną pomoc, gdyż chory może np. przestraszyć się, zachłysnąć wodą lub osunąć się do niej. W przypadku chorych mężczyzn należy zadbać, by byli ogoleni. Na początku choroby golą się sami, najlepiej golarką elektryczną (usunąć z domu brzytwę czy żyletki). W dalszym etapie choroby trzeba chorego golić, ale w takich momentach, gdy jest w lepszej kondycji psychicznej w ciągu dnia. Bardzo ważny jest stan uzębienia chorego. Prawidłowe żucie pokarmów pozwala na uniknięcie wielu problemów gastrycznych. Utrzymywanie zębów chorego w czystości daje lepsze samopoczucie i umożliwia uniknięcie wielu chorób, powodowanych przez zepsute zęby czy chore dziąsła. Należy zadbać, by nasz bliski mył zęby - najpierw sam, potem przy naszej pomocy. Często dobrze jest samemu myć zęby przy chorym, gdyż będzie nas naśladował. Chore uzębienie grozi choremu bólem i stresem, a nam dużym kłopotem. Należy więc regularnie odwiedzać dentystę, jak długo będzie to możliwe, i koniecznie, dopóki chory w miarę dobrze to zniesie, wykonać wszystkie niezbędne zabiegi - usunięcie zębów chorych, zrobienie odpowiednich nakładek, mostków czy protezy. Jeżeli chory używa protezy, trzeba uważać, by jej nie uszkodził. Koniecznie dopilnuj, aby zakładał i zdejmował ją przy Tobie. Może się bowiem zdarzyć, że założy ją odwrotnie i się skaleczy. Przy dużym zaawansowaniu choroby chory może odmówić noszenia protezy. Nie należy go wtedy do tego zmuszać, ale próbować delikatnie namawiać do jej ponownego założenia. Z czasem trzeba będzie w ogóle z niej zrezygnować. Jeżeli chory ma kłopoty ze słuchem, musimy zadbać, by miał odpowiedni aparat słuchowy i używał go, jak długo się da (może również odmówić noszenia go). Dźwięki, a szczególnie muzyka, są dla chorego bardzo istotne. Nie słysząc, bądź źle słysząc, nasz bliski może dużo szybciej "zamknąć się w swoim świecie" i wpaść w głębokie otępienie. To samo dotyczy wzroku. Należy zawczasu zadbać o to, by chory miał odpowiednie okulary i by ich nie uszkodził. Gdy chory źle widzi, może to powodować nasilenie lęku i omamy wzrokowe. Mycie i kąpiel to czynności stanowiące duży problem dla naszych chorych i ich opiekunów. Wiążą się one z wykonywaniem szeregu czynności, których chory umysł nie ogarnia. Dobrze jest, gdy można chorego raz dziennie umyć pod prysznicem, a przynajmniej raz na kilka dni wykąpać w wannie. Jeśli trzeba, można też używać umywalki czy miednicy. Wypróbowaną przez niektórych opiekunów, szybką i wygodną (zarówno dla chorego jak i opiekuna) metodą umycia choremu intymnych części ciała jest miednica (włożona w sedes i do niego dopasowana) lub bidet. Niektórzy chorzy bardzo lubią kąpiel - inni, niestety, często nie chcą wejść do wanny, płaczą lub wykazują agresję. W takich przypadkach należy dołożyć wszelkich starań, by ten przykry dla nich moment jakoś uprzyjemnić. W łazience musi być ciepło, wanna też powinna być ciepła. Wszystko trzeba robić spokojnie i bez pośpiechu, w miłej atmosferze. We wcześniejszym etapie choroby dobrze jest też przyzwyczaić chorego, by robił wszystkie czynności rutynowo, o tej samej porze i w tej samej kolejności. Jeżeli chory bierze tylko prysznic w wannie, należy, myjąc go, jednocześnie trzymać, by nie poślizgnął się i nie wywrócił. Wspomniana wcześniej mata przeciwpoślizgowa i uchwyty na ścianie są wtedy bardzo przydatne. Do kąpieli w wannie puszczamy niezbyt dużo wody - by chory nie zakrztusił się. Woda nie powinna być zbyt gorąca. Mniej sprawnemu choremu musimy pomóc rozebrać się i wejść do wanny. Jeśli chory jest bardzo ciężki lub trudno mu się poruszać, należy koniecznie poprosić drugą osobę o pomoc. Opiekun powinien pomóc choremu w namydleniu i opłukaniu się (pamiętajmy o umyciu pleców i oczyszczeniu pumeksem stóp). Bardzo uważnie trzeba pomagać choremu przy wychodzeniu z wanny, gdyż właśnie wtedy zdarza się wiele wypadków. Można też chorego myć w pozycji siedzącej na specjalnej ławeczce (patrz pytanie o wyposażeniu łazienki). Należy pomóc mu też przy wycieraniu się i wkładaniu pidżamy lub ubrania dziennego. We wczesnym i środkowych etapach choroby, gdy chory pewnie utrzymuje się w pozycji stojącej, jeśli mamy kabinę z prysznicem, używajmy go zamiast kąpieli w wannie (jest to wygodniejsze dla opiekuna). Mniej sprawna osoba może siedzieć pod prysznicem na plastikowym krześle lub taborecie. Naszego bliskiego można również umyć gąbką, posadziwszy go na krześle czy wózku na kółkach, w łazience czy nawet w pokoju, położywszy na podłodze ceratę. Osobę leżącą, której nie można przenieść do wanny, myje się w łóżku. Podczas mycia czy kąpieli należy zwrócić szczególną uwagę na intymne części ciała, gdyż jakiekolwiek uszkodzenie skóry w tych miejscach może być dla chorego bardzo bolesne i trudne do wyleczenia. Trzeba również dbać o paznokcie u rąk i nóg i obcinać je, by nie dopuścić do wrastania.

Jak ułatwić choremu jedzenie? Przed jedzeniem zakładamy choremu fartuch lub duży "śliniak", który uchroni odzież przed zaplamieniem. Stół warto nakryć ceratą. Przy trudnościach w posługiwaniu się sztućcami - podajemy tylko łyżkę. Unikajmy podawania jedzenia na kilku talerzach (np. oddzielnie surówka, chleb itp.). Aby ułatwić choremu spożywanie pokarmu, zamiast talerza płaskiego podajemy głęboki. Nie stawiamy spodka pod kubek z napojem. Kubeczek (nie szklanka) powinien mieć duże, wygodne do uchwycenia ucho. Jeśli chory nie potrafi pić powoli i krztusi się, radzimy korzystać z kubeczka z lejkiem (jak dla małych dzieci). Jeśli chory ma trudności z odgryzaniem kęsów z kromki chleba radzimy chleb pokroić na małe kawałki i poukładać na talerzu lub dużej plastikowej tacy. Chory będzie miał wówczas możliwość samodzielnego jedzenia bez potrzeby używania sztućców. Zwracajmy uwagę na temperaturę pokarmów - nie mogą być lodowate (prosto z lodówki) ani zbyt gorące. Jedne jak i drugie mogą chorego zniechęcić do jedzenia i w przyszłości spowodować problemy z karmieniem. Chory na sam widok posiłku już będzie się przed nim wzbraniał. Bardzo ważna jest atmosfera spokoju podczas jedzenia. Chory nie może być zmuszany do szybkiego przyjmowania pokarmu, nie można go też karmić "na siłę", gdy odmawia jedzenia. Starajmy się w takich wypadkach stworzyć miły, serdeczny nastrój przy jedzeniu (może włączyć muzykę?) i na początek posiłku podać coś, co chory szczególnie lubi. Jeżeli mamy trudności z przysuwaniem krzesła chorego do stołu - warto postarać się o krzesło obrotowe na kółkach, z bocznymi poręczami. Przy mniej sprawnym ruchowo chorym krzesło takie odda nam nieocenione usługi i bardzo ułatwi opiekunowi przemieszczanie chorego. Zamiast krzesła można też zastosować fotel na kółkach typu szpitalnego. Jaka powinna być dieta chorego? Choroba Alzheimera nie wymaga stosowania specjalnej diety. Jeśli więc chory nie cierpi na jakieś schorzenia (np. układu pokarmowego, jelit, wątroby czy trzustki) może korzystać z normalnych posiłków. Z uwagi na małą ruchliwość chorych i często podeszły wiek - ich zapotrzebowanie energetyczne jest mniejsze, dlatego zadbać trzeba o właściwe porcje pokarmowe i odpowiednią liczbę posiłków w ciągu dnia. Posiłki należy podawać regularnie - o tej samej porze. W diecie chorego powinny znaleźć się zarówno produkty białkowe (pochodzenia roślinnego i zwierzęcego), pieczywo (w tym także razowe), jak i jarzyny i owoce. Szczególną uwagę należy poświęcić doborowi rozmaitych warzyw, które są podstawowym źródłem witamin i soli mineralnych. Pamiętajmy o dostarczaniu chorym odpowiedniej ilości płynu - ok. 2 litrów dziennie. Może to być bardzo słaba kawa naturalna, lepiej zbożowa (np. "Inka" z mlekiem), kefir, jogurt, soki warzywne i owocowe, a także różne herbaty ziołowe. Niedopuszczalne jest ograniczenie podawania napojów, by chory się mniej moczył. Można jedynie ograniczyć podawanie większej ilości płynów przed snem. Jeśli chory pali papierosy, powinien to robić pod opieką, bowiem może zakrztusić się dymem, oparzyć (wkładając do ust rozpaloną końcówkę) lub też spowodować zaprószenie ognia przez rzucenie niedopałka w nieodpowiednie miejsce. W żadnym wypadku chory nie powinien sam dysponować zapałkami, zapalniczką i całą paczką papierosów. Co zrobić, jeśli chory przestaje jeść? W ostatnim okresie choroby Alzheimera chory może stracić umiejętność jedzenia. Wkładana do ust łyżeczka może wydać mu się czymś obcym nieprzyjemnym, może niebezpiecznym. Nie rozumie sensu podawania mu przez opiekuna kawałka chleba - zaciska zęby. Czasami zaczyna ssać łyżkę. Można spróbować zamienić łyżkę metalową na plastikową. Wykorzystaj odruch ssania, który pozwala u wielu chorych w tym okresie karmić swojego bliskiego butelką ze smoczkiem. W ten sposób można podawać napoje, soki, zmiksowane zupy z mięsem, kaszki (dobre są mleczno-zbożowe rozpuszczalne kaszki dla niemowląt), rzadki kisiel. Można też wykorzystywać słoiczki obiadowe dla niemowląt. Inną metodą jest podawanie choremu płynnego pokarmu strzykawką do ust. Pamiętaj, że twój bliski musi otrzymać dwa litry płynu dziennie (wliczając w to zupy). Odwodnienie gwałtownie pogorszy jego stan. Dramatem jest moment, kiedy chory przestaje połykać podawany mu pokarm. Czasami pomaga wtedy delikatny masaż przedniej części szyi, wyzwalający ruchy połykowe. Niekiedy jedynym wyjściem pozostaje karmienie przez sondę. W takim przypadku należy szukać pomocy u lekarza. Trzeba jednak zauważyć, że nagłe pogorszenie stanu chorego wynika przeważnie z pojawienia się dodatkowej choroby, najczęściej infekcji dróg oddechowych lub układu moczowego. Wyleczenie może przynieść poprawę także jeśli chodzi o funkcjonowanie chorego. Dlatego zawsze w takiej sytuacji należy wezwać lekarza.

Jak przystosować mieszkanie do potrzeb chorego? W miarę postępu choroby - osoba chora staje się coraz mniej samodzielna w zakresie samoobsługi i coraz bardziej bezkrytyczna w stosunku do tego, co robi. Często też nie dostrzega niebezpieczeństw, jakie mogą jej zagrażać. Z tego powodu zachodzi konieczność dokonania w mieszkaniu pewnych zmian, które mogą ułatwić pracę opiekunowi, a przede wszystkim zapewnią bezpieczeństwo choremu. Jak urządzić pokój chorego? Jeżeli chory porusza się samodzielnie, należy zwrócić uwagę na chodniki i dywany. Nie mogą one powodować potykania się i upadków chorego. Należy je umocować lub w ogóle zlikwidować. Gdy chory nie panuje już nad potrzebami fizjologicznymi - najlepiej zabezpieczyć podłogę zmywalną wykładziną podłogową, która ułatwia utrzymanie czystości i nie przyjmuje przykrych zapachów, a ponadto nie zmienia barwy (jak podłoga drewniana z klepki lub desek). W wypadku chorych "spacerujących" nieustannie po pokoju lub mieszkaniu, trzeba zadbać o ich bezpieczeństwo podczas tych wędrówek. Meble należy ustawić w taki sposób, by chory nie potykał się o fotele, stół, krzesła czy kwietnik. Jest to szczególnie ważne, gdy chory cierpi na zaburzenia równowagi. Jeżeli chory podczas swoich spacerów po mieszkaniu lubi ukrywać lub przenosić różne drobne przedmioty (np. książki, bibeloty, porcelanę, klucze i inne podobne rzeczy), trzeba je zabezpieczyć lub schować, a kluczyki z szaf i szuflad wyjąć i przechowywać w niedostępnym dla chorego miejscu (można też kupić specjalne zabezpieczenia w placówkach handlowych). Nie zapominajmy o telefonie. Jest nam bardzo potrzebny, musi być łatwo dostępny, ale nie może znajdować się w zasięgu chorego. Choremu trzeba urządzić stały kącik w pokoju, by czuł się tam dobrze i bezpiecznie. Może to być wygodny fotel, przy nim stolik z ulubioną książką do czytania (lub tylko do oglądania), z albumem ze zdjęciami rodzinnymi, kartonem z widokówkami czy klaserem ze znaczkami, kartami do gry i innymi przedmiotami, które chory lubi i którymi się interesuje. Większość chorych bardzo lubi trzymać w ręku lub mieć w jej zasięgu chusteczkę. Połóżmy więc taką chusteczkę na stoliku. Przestrzegamy przed dawaniem choremu chusteczek z ligniny. łatwo je rozerwać na kawałki, przylepiają się do rąk, a przy wycieraniu ust - kawałek może nawet zostać zjedzony. W celu utrzymania kontaktu z chorym siedzącym w fotelu można na stoliku postawić dzwonek z rączką lub brzęczyk z przyciskiem, by chory mógł przywołać opiekuna znajdującego się w innym pomieszczeniu. Gdy chory całe dni spędza w fotelu i nie wychodzi na spacery poza domem, należy zachęcać go do "spaceru" po mieszkaniu i. jeśli zachodzi taka potrzeba - podtrzymywać przy chodzeniu. Osobom chorym, które wiele godzin dziennie spędzają w pozycji siedzącej, należy układać nogi na taborecie lub krześle, w celu zapobiegania obrzękom stóp i ułatwienia krążenia krwi. Tym chorym należy w fotelu położyć poduszkę przeciwodleżynową, która zabezpieczy przed odparzeniami i odleżynami. Jeżeli chory moczy się - na poduszkę kładziemy folię, a na nią lniany lub flanelowy podkład. Bardzo ważne dla bezpieczeństwa chorego jest odpowiednie zabezpieczenie dostępu do balkonu i okien. Na balkon chory powinien wychodzić wyłącznie pod opieką opiekuna. Trzeba też uniemożliwić choremu samodzielne otwieranie okien i drzwi balkonowych. Temu celowi dobrze mogą służyć łańcuszki drzwiowe, które, owinięte dookoła klamki, zamykamy na małe kłódeczki. Często zapominamy o zagrożeniu, jakim dla chorego są kontakty - gniazda wtykowe. Manipulowanie w nich grozi choremu porażeniem prądem. W sklepach dostępne są specjalne zatyczki, które zamykają otwory gniazda. Podobne problemy możemy mieć z telewizorem, odkurzaczem czy innym sprzętem elektrycznym. W zależności od zachowania chorego i te urządzenia należy odpowiednio zabezpieczyć lub usunąć z pokoju. Na co zwrócić uwagę w przedpokoju? W przedpokoju należy zadbać o bezpieczeństwo chorego podczas jego przechodzenia do łazienki czy kuchni. Trzeba usunąć obuwie czy chodnik (jeśli jest ruchomy), sprawdzić, czy szafka na obuwie, taboret lub inny sprzęt nie utrudniają przejścia i odpowiednio je przestawić albo wynieść. Jeżeli w przedpokoju są szafki z gazomierzem i licznikiem energii, należy je zabezpieczyć przed możliwością manipulowania w nich przez chorego. Zdarza się, że chory nie poznaje siebie w lustrze i boi się swojego odbicia w nim. W takim wypadku należy lustro zasłonić lub usunąć z przedpokoju (to samo dotyczy lustra w łazience czy pokoju). Aby uniknąć nie zauważonego wyjścia chorego z domu, można nad drzwiami wejściowymi zawiesić dzwonek, o który drzwi będą uderzały przy każdym poruszeniu, lub też stale zamykać drzwi na klucz. Nie zostawiajmy kluczy od mieszkania w widocznym i dostępnym dla chorego miejscu. Jeżeli mieszkanie jest wielopoziomowe i w przedpokoju są schody wewnętrzne - trzeba je zabezpieczyć specjalną barierką, gdyż upadek ze schodów może być dla chorego szczególnie niebezpieczny. Jak wyposażyć łazienkę? Z łazienki usuwamy wszystkie środki czyszczące, płyny do prania i mycia, szampony i farby, kleje itp. Jeżeli w łazience przechowujemy leki - apteczka musi być tak zamknięta, by chory nie mógł się do niej dostać. Przewód pralki należy wyjąć z gniazda i tak zwinąć, by nie był dostrzegalny dla chorego, a gniazdo zabezpieczamy zatyczką (podobnie jak w pokoju). Wszystkie urządzenia elektryczne związane z higieną i przetrzymywane w łazience należy także zabezpieczyć, by chory sam z nich nie korzystał (dotyczy: suszarki do włosów, maszynki do golenia, aparatu do masażu elektrycznego, lokówki itp.). Sprawa urządzeń elektrycznych w łazience jest szczególnie ważna z powodu możliwości silnego porażenia przy dotykaniu mokrą ręką - bądźmy więc w tych sprawach szczególnie czujni. Jeżeli chory sam odkręca kran z wodą, należy zwrócić uwagę na: - zabezpieczenie kranu doprowadzającego wodę do pralki, ustalenie właściwej temperatury wody ciepłej, jeżeli podgrzewana jest piecykiem gazowym w samej łazience (nie zostawiajmy w łazience zapałek!). W drzwiach łazienki likwidujemy haczyk lub zameczek (ewentualnie klucz), co uniemożliwi zamykanie się chorego od wewnątrz. W ścianie nad wanną należy zainstalować uchwyt, który umożliwi choremu trzymanie się przy wchodzeniu do wanny, przy staniu podczas mycia i przy wstawaniu oraz wychodzeniu z wanny. Miejsce zamocowania uchwytu zależne jest od wzrostu chorego. Jeżeli chory ma trudności z siadaniem w wannie oraz wstawaniem, można korzystać z ławeczki zawieszanej na wannie. Wówczas chory podczas kąpieli czy natrysku może siedzieć. Na dno wanny przed kąpielą kładziemy gumową matę przeciwpoślizgową (od spodu ma przyssawki i nie przesuwa się w wodzie). Przy zaburzeniach równowagi u chorego - w czasie kąpieli konieczna jest pomoc drugiej osoby (poza opiekunem). Osoba to powinna przez cały czas kąpieli chronić chorego przed upadkiem, nawet gdy siedzi na ławeczce i zachęcać do trzymania rąk na uchwycie podczas wstawania i stania przy myciu. Radzimy też umocowanie na suficie nad wanną suszarki do bielizny. Wszystko schnie tam szybko, nie przeszkadza i jest "pod ręką". Suszarkę taką można także zawiesić w kuchni. Jeżeli chorym jest mężczyzna, radzimy możliwie wcześnie nauczyć go korzystania w łazience z tzw. kaczki przy oddawaniu moczu. Zapobiegnie to w przyszłości kłopotom z zalewaniem podłogi z powodu trudności z trafianiem do muszli, ułatwi także oddawanie moczu w nocy w łóżku oraz zapobiegnie moczeniu bielizny i pościeli. Często zdarza się, że chory zbyt silnie pociąga za uchwyt od spłuczki przy spuszczaniu wody, co powoduje podniesienie pokrywy i wyrwanie tzw. grzybka. W takim wypadku radzimy obwiązać sznurkiem pokrywę wraz ze zbiornikiem. Jeżeli w łazience przechowujemy drabinkę - radzimy ją zakryć lub zabezpieczyć, by chory nie mógł z niej skorzystać. Drabina (podobnie jak schody) może stać się źródłem wielkiego zagrożenia dla naszego podopiecznego. Co zagraża choremu w naszej kuchni? W kuchni musimy zabezpieczyć przed chorym zapałki, zapalarkę do gazu, noże, widelce, tasak oraz wszelkie proszki, środki dezynfekujące i płyn do mycia naczyń. Szczególne zagrożenie w kuchni stanowi kuchenka gazowa, dlatego należy pamiętać o wyłączaniu dopływu gazu do niego. W ten sposób unikniemy ulatniania się gazu, gdyby chory odkręcił kurki przy kuchence. Jeżeli chory ma nadmierny apetyt, żywność należy przechowywać w zamkniętej szafie i lodówce. Czasami zachodzi konieczność zamykania lodówki tak, by chory sam nie mógł jej otwierać. O czym jeszcze musimy pamiętać? Jeżeli chory jeździł kiedyś samochodem, trzeba uniemożliwić mu dostęp do auta oraz kluczyków. Samodzielny wyjazd samochodem byłby tragiczny w skutkach nie tylko dla chorego, lecz całego ruchu ulicznego. Poważne zagrożenie dla chorego stanowić mogą ostre narzędzia i przybory do szycia. Zarówno jedne, jak i drugie trzeba tak zabezpieczyć, by chory nie miał do nich dostępu. Niestety, nie możemy tu wymienić wszystkich niebezpieczeństw, na jakie chory może być narażony. Każde z naszych mieszkań ma inny układ, inne wyposażenie i inne warunki, w jakich żyje chory. Poza tym, u każdego z chorych mogą występować specyficzne dla niego zachowania, których my - piszący - nie potrafimy przewidzieć. Z tego względu apelujemy do opiekunów o szczególne wyczulenie na zapewnienie choremu bezpieczeństwa i usuwanie z jego otoczenia wszystkiego, co może dla niego stanowić jakiekolwiek zagrożenie. Pamiętajmy, że jest to człowiek bezbronny i równocześnie tak bardzo nam bliska, kochana osoba.

Już w początkowym stadium choroby zauważamy, że nasz podopieczny ma kłopoty z wyrażaniem tego, co chciałby powiedzieć: zapomina, jak nazywają się różne przedmioty, nie kończy zdań, powtarza wiele razy te same informacje. Opiekun często musi się domyślać, o co bliskiemu chodzi. Jeśli nie zdajemy sobie sprawy z tego postępującego procesu zapominania, będziemy się denerwować, tracić cierpliwość, zachowywać się napastliwie. Najlepiej, gdy mówimy do chorego półgłosem (podniesiony głos może być odbierany jako napaść), gdy stoimy do niego twarzą w twarz, patrzymy mu w oczy, trzymamy naszego bliskiego za rękę. Okazując. choremu życzliwość i serdeczność, dajemy mu odczuć, że jest kochany, że interesujemy się nim. Pytania najlepiej formułować w taki sposób, aby chory mógł odpowiedzieć "tak" lub "nie". Trzeba więc pytać: "Czy masz ochotę na jabłko?", a nie: "Co byś zjadł?" Jeśli mamy wydać polecenie, należy je kilka razy powtórzyć. Zdania powinny być krótkie, proste i jasne. Zamiast mówić: "Włóż buty, potem czapkę i szalik", lepiej powiedzieć: "Włóż buty", powtórzyć spokojnie półgłosem to polecenie, patrząc na chorego, potem pomóc je wykonać i dopiero wydać nowe polecenie. Warto też w mieszkaniu chorego rozmieścić różne napisy czy rysunki (symbole), które ułatwią mu orientację i poruszanie się. Mogą to być instrukcje przypominające choremu o konieczności zakręcenia kranu w łazience czy gazu w kuchni lub też o wyłączeniu żelazka. Na pojemnikach z herbatą, cukrem, solą czy innymi produktami, których chory częsta używa, warto przylepić nalepki (duże drukowane litery). Można też mieć tablicę, na której umieścimy proste polecenia, wskazówki czy numery telefonów. Starajmy się nie okazywać naszego zniecierpliwienia, nie pokrzykiwać, nie denerwować się na naszego bliskiego, gdy trudno nam się z nim porozumieć. Pamiętajmy, że nawet jeśli wydaje nam się, że chory robi coś złośliwie, to tak naprawdę wynika to z choroby albo jest reakcją na nasze zdenerwowanie. Więcej więc osiągniemy uśmiechem, czułym gestem, poczuciem humoru niż kłótnią czy napastliwym nastawieniem. Zdarza się też często, że nasz bliski bywa bardzo agresywny i konfliktowy, złośliwy i trudny. W takiej sytuacji próbujmy odwrócić uwagę chorego, zmienić temat, wyjść do drugiego pokoju, zająć czymś naszego bliskiego. Można włączyć muzykę, wziąć chorego za rękę, uśmiechnąć się, pogłaskać po głowie. Nigdy jednak nie należy traktować go jak dziecko. Pamiętajmy wtedy, że jest to sytuacja przejściowa, że chory nie chce nas ranić, że jest tą samą kochaną osobą, z którą jeszcze niedawno nie było żadnych problemów. Serdeczny, ciepły, cierpliwy stosunek do naszego bliskiego na pewno da dobre efekty. Chory czuje przecież, że go kochamy i chcemy mu pomóc. Jeśli jednak nie możemy sobie poradzić, gdy chory zbyt często okazuje agresję, trzeba prosić o pomoc lekarza. Żony opiekujące się chorymi mężami często skarżą się na zwiększoną pobudliwość seksualną mężów, gdy okazują im czułość. Nie ma powodu, by zaprzestać stosunków seksualnych tak długo, jak obojgu partnerom przynoszą satysfakcję. Z biegiem czasu ten problem sam się rozwiąże. Jeśli jednak opiekun czuje się nieszczęśliwy, gdy chory okazuje przesadną aktywność, należy poradzić się lekarza.