Adwokat z urzędu: Kto może ubiegać się o pełnomocnika?

Osoby, które zdecydują się na pomoc adwokata w zależności od zasobności portfela albo korzystają z prywatnych kancelarii adwokackich, albo starają się o przyznanie nieodpłatnej pomocy prawnej w postaci adwokata lub radcy prawnego z urzędu.

Ustanowienie adwokata z urzędu jest nierozerwalnie związane ze zwolnieniem z kosztów sądowych. Jeśli więc biorąc udział w sprawie cywilnej, zostaliśmy przez sąd wcześniej zwolnieni - w całości lub tylko w części - z kosztów sądowych możemy, niezależnie od rodzaju sprawy, ubiegać się o pomoc prawną w postaci adwokata z urzędu (art. 117§1 Kodeksu Postępowania Cywilnego).

Osoba, dla której ustanowiono adwokata z urzędu nie ponosi oczywiście kosztów adwokackich; koszty te zostają ściągnięte od strony przeciwnej, a jeżeli nie jest to możliwe (np. gdy strona przeciwna wygrała proces w całości) – koszty te pokrywa Skarb Państwa.

Jednak sąd nie każdemu, kto się o to ubiega przyzna pomoc w postaci adwokata z urzędu. Osoba, która chce mieć przyznanego obrońcę z urzędu, musi udowodnić, że nie jest w stanie, ze względu na swoją sytuację materialną i rodzinną ponieść kosztów zatrudnienia prywatnego adwokata. Może również uzasadniać potrzebę przyznania pełnomocnika z urzędu, tym że zamieszkuje daleko od siedziby sądu i z różnych powodów (np. choroba, konieczność opieki nad członkiem rodziny) nie może stawić się w sądzie osobiście. Jedną z podstawowych przesłanek do uzyskania takiej pomocy jest to, że się na to, że sprawa jest zawiła i wymaga udziału prawnika, który by ją reprezentował.

Jednak to od oceny sądu zależy czy podane przez nas powody będą uznane za dostateczne do ustanowienia adwokata lub radcy prawnego. Oznacza to, że sąd, po zbadaniu sytuacji danej osoby może, ale nie musi przyznać jej pomoc prawną w osobie adwokata czy radcy prawnego z urzędu.

Przyznanie adwokata z urzędu następuje na wniosek osoby zainteresowanej. Każdy, kto chce otrzymać taką pomoc powinien wystąpić na piśmie lub ustnie do protokołu z wnioskiem o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego.

Wyjątek stanowią osoby cierpiące na zaburzenia psychiczne. Sąd może wyznaczyć adwokata z urzędu bez wniosku osoby, której postępowanie dotyczy, jeżeli osoba ta ze względu na jej stan zdrowia psychicznego nie jest zdolna do złożenia wniosku, a sąd uzna, że udział adwokata w sprawie jest potrzebny (art. 48 ust.2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

Złożenie wniosku jest wolne od opłaty sądowej.

Wniosek o przyznanie adwokata z urzędu składa/zgłasza się w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy. Osoba, która nie mieszka w rejonie sądu, przed którym toczy się postępowanie, może zgłosić wniosek w „swoim” sądzie rejonowym (właściwym ze względu na miejsce swego zamieszkania). Wtedy sąd ten ma obowiązek niezwłocznie przesyłać wniosek do sądu właściwego.

Do wniosku o ustanowienie adwokata z urzędu należy dołączyć oświadczenie o niemożności poniesienia kosztów sądowych i kosztów adwokata z wyboru bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny Oświadczenie powinno obejmować dokładne dane o stanie rodzinnym, majątku i dochodach, potwierdzone w miarę możliwości odpowiednimi dokumentami (np. odcinkiem renty, zaświadczeniem o zarobkach itp).

Uwaga:

Można w jednym wniosku zwrócić się do sądu zarówno o zwolnienie z kosztów sądowych jak i ustanowienie adwokata z urzędu.

Postanowienie o ustanowieniu adwokata lub radcy prawnego sąd może wydać na posiedzeniu niejawnym.

Jak wygląda wybór adwokata?

O wyznaczenie adwokata lub radcy prawnego sąd zwraca się do właściwej okręgowej rady adwokackiej lub rady okręgowej izby radców prawnych. Jeżeli adwokat lub radca prawny ustanowiony w ten sposób ma podjąć czynności poza siedzibą sądu orzekającego, właściwa okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, na wniosek ustanowionego adwokata lub radcy prawnego, wyznaczy w razie potrzeby adwokata lub radcę prawnego z innej miejscowości.

Osoba, której ma być przyznana pomoc w postaci adwokata z urzędu, nie ma więc wpływu na wybór swego pełnomocnika. Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla strony zwolnionej od kosztów sądowych jest równoznaczne z udzieleniem pełnomocnictwa procesowego, to znaczy, że taka osoba nie musi dawać adwokatowi swego pełnomocnictwa na piśmie. To oznacza jednak także, że wszelkie pisma sąd będzie kierował do adwokata, a nie do osoby zainteresowanej. Jeśli więc osoba, chce wiedzieć co się dzieje w jej sprawie, po informację powinna zwracać się do adwokata.

Możliwość odwołania się od postanowienia sądu o nie przyznaniu adwokata z urzędu

Na postanowienie odmawiające ustanowienia adwokata z urzędu przysługuje zażalenie (art. 394 § 1 pkt 2 Kodeksu Postępowania Cywilnego.).

Zażalenie należy wnieść w terminie tygodnia od dnia doręczenia lub ogłoszenia postanowienia o odmowie do sądu, który wydał to postanowienie. Sąd ten (jeżeli nie uwzględni zażalenia, a zażalenie nie ma braków formalnych) przekaże zażalenie wraz z aktami sprawy sądowi drugiej instancji. Sąd drugiej instancji uwzględniając zażalenie, może uchylić zaskarżone postanowienie i przyznać adwokata lub uchylić postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

Zgłoszenie wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jak również wniesienie środka odwoławczego, czyli zażalenia od odmowy ich ustanowienia nie wstrzymuje biegu toczącego się postępowania. Wyjątkiem jest ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla powoda (czyli osoby, która złożyła pozew w danej sprawie) na skutek wniosku zgłoszonego w pozwie lub przed wytoczeniem powództwa. Sąd może jednak wstrzymać rozpoznanie sprawy aż do prawomocnego rozstrzygnięcia wniosku i w związku z tym nie wyznaczać rozprawy, a jeśli termin jest już wyznaczony - rozprawę odwołać lub odroczyć.

Adwokat z urzędu może zrezygnować z występowania w imieniu danej osoby

Adwokat lub radca prawny może z ważnych przyczyn wnosić o zwolnienie go od obowiązku reprezentowania danej osoby podczas procesu. Okręgowa rada adwokacka lub rada okręgowej izby radców prawnych, zwalniając adwokata lub radcę prawnego, wyznaczy jednocześnie innego adwokata lub radcę prawnego.

Po zwolnieniu przez radę adwokacką adwokata, ustanowionego z urzędu, od obowiązku zastępowania strony w postępowaniu sądowym (art. 119 § 2 Kodeksu Postępowania Cywilnego.), pełnomocnik ten zobowiązany jest działać za stronę jeszcze przez dwa tygodnie, licząc od daty doręczenia mu decyzji „zwalniającej”. Może on zwolnić się wcześniej z tego obowiązku, bez naruszenia interesów strony, jeżeli przekaże ustanowionemu następcy niezbędne informacje i materiały dotyczące prowadzonej sprawy.

Również sąd może „odebrać” osobie wcześniej przyznaną pomoc

Sąd cofnie ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, jeżeli okaże się, że okoliczności, na podstawie których adwokata przyznano, nie istniały lub przestały istnieć, np. jeśli okaże się, że osoba ubiegająca się o pełnomocnika z urzędu z powodów materialnych (brak pieniędzy) zataiła przed sądem swój majątek lub jakieś dochody.

W takiej sytuacji osoba, której wcześniej adwokata przyznano będzie zobowiązana pokryć koszty związane z wynagrodzeniem adwokata lub radcy prawnego dla niej ustanowionego.

Dodatkowo osobę, która uzyskała ustanowienie adwokata lub radcy prawnego na podstawie świadomego podania nieprawdziwych okoliczności, sąd skaże na grzywnę, niezależnie od jej obowiązku uiszczenia wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego.

Uwaga:

Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, np. w sytuacji gdy daną sprawę przegra.

Osoby, którym pomoc w formie adwokata z urzędu została przyznana również mogą wystąpić o przyznanie im innego pełnomocnika, jeżeli z dotychczasowego nie są zadowoleni

W takim przypadku należy wystąpić z wnioskiem o zmianę pełnomocnika do Okręgowej Rady Adwokackiej lub sądu, który takiego pełnomocnika przyznał. We wniosku należy szczegółowo opisać przyczyny, dla jakich ubiegamy się o zmianę pełnomocnika.